Thị trường chứng khoán đem lại cơ hội đầu tư có lợi nhuận lớn, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Khi tham gia thị trường này, nhà đầu tư ngoài việc chuẩn bị tài chính, kiến thức, kỹ năng thì cũng cần một tâm lý chứng khoán vững vàng và sáng suốt trước những biến động.
Những cung bậc tâm lý thị trường chứng khoán phổ biến của các nhà đầu tư
Cung bậc cảm xúc là điều không thể thiếu của mỗi con người, đối với bất kỳ sự việc, ngành nghề nào trong cuộc sống cũng vậy, bao gồm cả việc đầu tư chứng khoán. Dưới đây là tổng hợp những cung bậc cảm xúc phổ biến khi đầu tư chứng khoán. Nếu hiểu rõ, bạn sẽ dễ dàng tận dụng sự sai lầm của hầu hết các nhà đầu tư khác, kìm hãm tâm lý của họ và thu về lợi nhuận cho mình.
Những cung bậc tâm lý phổ biến trong chứng khoán
Giai đoạn khởi đầu tăng trưởng
- Nghi ngờ: Thị trường chứng khoán bắt đầu tăng điểm nhẹ sau thời kỳ suy thoái, tuy nhiên NĐT vâng đang nghi ngờ việc tăng điểm này là thị trường đang khả quan thật sự hay chỉ là cái “bẫy”.
- Hy vọng: Mong muốn thị trường sẽ tiếp tục tăng điểm, đồng thời thấy xuất hiện nhiều tin tốt trên thị trường. NĐT bắt đầu tìm cơ hội cho mình.
Giai đoạn thị trường bùng nổ
- Lạc quan: NĐT đang lạc quan hơn, có triển vọng tích cực vào tương lai, giúp tâm hồn phấn chấn và từ đó mua cổ phiếu nhiều và mạnh dạn hơn.
- Niềm tin: Các nhà đầu tư dành nhiều niềm tin khi quyết định đầu tư vào bất kỳ loại chứng khoán nào trên thị trường. Khi bạn nhận được lợi nhuận từ một số loại cổ phiếu đã mua, niềm tin lại càng gia tăng và đặt nhiều vào thị trường, dự cảm nó sẽ liên tục mang đến lợi nhuận như ý. Từ những thuận lợi, nhàn đầu tư sẽ có động lực đổ thêm tiền vào chứng khoán và hình thành tư tưởng “rót thêm vốn”.
Giai đoạn thị trường đạt đến đỉnh điểm
- Cảm xúc: Sóng càng mạnh thêm, NĐT sẽ tự tin hơn về bản thân, cho rằng mình thông minh và có thể sống tốt nhờ chơi chứng khoán mà không cần làm thêm việc gì khác. Thực tế, đây là mặt tự tin cần thiết về cảm xúc, nhưng có những lúc cũng mang đến nhiều rủi ro, đặc biệt là tâm lý chủ quan. Điều này khiến các nhà đầu tư thua lỗ, thậm chí dễ “trắng tay”.
- Hưng phấn, thỏa mãn: Đây là hình thái tâm lý có mức độ rủi ro cao nhất thị trường. Nhà đầu tư nhìn thấy mọi quyết định đầu tư của mình đều sinh lời nhanh chóng, thuận lợi, và họ đã bỏ quên rủi ro. Họ sẽ đều mong các giao dịch trên thị trường sinh lợi nhuận. Tâm lý này cũng gây ra sự chết chóc sau này. Cũng ở tâm lý này, rất nhiều người đã đổ tiền vào chứng khoán.
Giai đoạn khởi đầu chu kỳ giảm
- Lo lắng: Thị trường đã bắt đầu sụt giảm, xuất hiện tâm lý lo lắng ở các NĐT khi mọi chuyện đi ngược lại với nhận định. Tuy nhiên, họ vẫn tin thị trường sẽ ổn định và phục hồi trở lại.
- Từ chối: Khi thị trường đi xuống liên tục, trái ngược với suy nghĩ của mình, nhà đầu tư sẽ rơi vào trạng thái hoang mang, không biết phản ứng thế nào. Họ bắt đầu có tâm lý từ chối rằng họ đã và đang lựa chọn những cổ phiếu không chất lượng, họ hoang mang không biết phải bán đi hay giữ lại cổ phiếu.
Giai đoạn thị trường giảm mạnh
- Sợ hãi: Thị trường đang giảm ngày một sâu hơn, suy nghĩ của nhà đầu tư lại theo chiều hướng cổ phiếu đang sở hữu không còn đứng về phía mình, nó sẽ không đem đến lợi nhuận nữa.
- Tuyệt vọng: Đây là giai đoạn nhà đầu tư không biết mình nên hành động như thế nào. Họ mất phương hướng và không biết phải làm thế nào, chỉ mong có thể hòa vốn.
- Hoảng loạn: Khi những ý tưởng trong đầu đã cạn kiệt, các nhà đầu tư chứng khoán sẽ rơi vào trạng thái hoảng loạn. Hơn nữa, thời điểm này, nhà đầu tư cũng đã mất mát quá nhiều cho những bước đi, dự định tiếp theo. NĐT bắt đầu có xu hướng cắt lỗ
- Xem xét lại tài sản: Niềm tin bắt đầu mất dần và họ tin tưởng rằng danh mục của mình sẽ không bao giờ tăng trở lại, nhà đầu tư sẽ bán các cổ phiếu có thể, để tránh việc tổn thất thêm trong tương lai.
- Tức giận: Khi đã qua giai đoạn hoảng loạn, tuyệt vọng, tâm lý của các nhà đầu tư sẽ chuyển sang kích động và nóng giận. Lúc này, họ đổ lỗi cho việc thị trường chứng khoán là một canh bạc may rủi, rồi tại sao Ủy ban Chứng khoán Nhà Nước không có động thái gì để cân bằng lại thị trường…
- Chán nản: Tự cho rằng mình quá ngu ngốc khi quyết định đầu tư chứng khoán và quyết định dừng lại không mua thêm nữa. Tuy nhiên, thực tế đây mới là giai đoạn mua tốt nhất.
- Mất niềm tin: Khi gặp phải nhiều thua lỗ và sự biến động ngược so với dự đoán, cánh nhà đầu tư lại tiếp tục hoang mang và đánh mất niềm tin vào trị trường.
Giai đoạn thị trường tăng trưởng lại
- Nghi ngờ: Những ảnh hưởng nặng nề từ thị trường đã tạo ra những vết thương cho người chơi, dấy lên sự nghi ngờ lớn, họ cho rằng thị trường lên hiện nay chỉ là “bẫy” thôi, rồi sẽ lại giảm xuống ngay.
- Hy vọng: Lúc này, khi thị trường tăng liên tục, NĐT lại bắt đầu hy vọng. Khi chúng ta đã quay lại và nhìn nhận thị trường chuyển biến theo chu kỳ, bạn sẽ bắt đầu quen với quá khứ và tìm kiếm những cơ hội tiếp theo cho mình.
- Lạc quan: Sóng chứng khoán lại đang tăng điểm rõ ràng với những thông tin tích cực. NĐT lại lạc quan do thị trường trên đà hồi phục.
- Niềm tin: Sóng chứng khoán lớn thêm, nhà đầu tư lại rót tiền mua chứng khoán không ngần ngại.
Thực tế, qua những cung bậc cảm xúc này, chúng ta thấy tâm lý chứng khoán đều có chu kỳ và phụ thuộc vào những diễn biến của thị trường. Tuy nhiên, để trở thành nhà đầu tư chứng khoán thành công, bạn cần phải có 1 cái đầu lạnh và giữ tâm lý ổn định trước những sóng gió, từ đó mới xây dựng được chiến lược phù hợp.
Tránh những tâm lý chứng khoán sai lầm
Ngoài những tâm lý chung phổ biến, nhà đầu tư hãy lưu ý đặc biệt tránh những tâm lý sai lầm sau đây:
- Tâm lý bầy đàn:
Tâm lý này được hiểu là chỉ sự bắt chước lẫn nhau của 1 nhóm nhà đầu tư dẫn đến quyết định và hành động theo đám đông. Hành vi của mỗi cá nhân trong đám đông sẽ chịu sự tác động và điều chỉnh của các nhà đầu tư khác. Tâm lý bầy đàn là vũ khí nguy hiểm thúc đẩy lòng tham không đáy của các nhà đầu tư. Từ đó, họ có thể chấp nhận mua cổ phiếu ở giá cao, có niềm tin sẽ có những người chấp nhận mua chúng với giá cao hơn nữa. Khi đám đông nhà đầu tư cùng mua vào 1 loại cổ phiếu sẽ rất dễ tạo ra giá ảo, không thực chất.
Trái lại, với những nhà đầu tư lo sợ giá cổ phiếu giảm sẽ dễ bán tháo để cắt lỗ, làm giảm giá sàn ở nhiều cổ phiếu.
Thực tế, nguyên nhẫn dẫn đến tâm lý bầy đàn là vì nhiều nhà đầu tư không nắm bắt đầy đủ thông tin, thiếu kinh nghiệm, thiếu tính chuyên nghiệp và kỷ luật khi tham gia thị trường. Như vậy, hãy chuẩn bị một cái đầu lạnh, luôn chủ động trau dồi kiến thức và kinh nghiệm để không bị phụ thuộc đám đông.
- Tâm lý quá tự tin:
Quá tự tin cũng là yếu tố gây ảnh hưởng đến hành vi và mục tiêu của nhiều nhà đầu tư. Nếu họ quá tự tin, họ luôn cho rằng họ giỏi hơn những người khác về khả năng dự đoán, lựa chọn cổ phiếu, các quyết định mua/bán. Tuy vậy, Odean (1998) đã chỉ ra: Trung bình những nhà đầu tư quá tự tin thường nhận được tỷ suất sinh lời thấp hơn thị trường. Một vài nghiên cứu cho thấy cả nam giới và nữ giới đều có sự tự tin quá mức, nhưng thường trong đầu tư, nam giới sẽ có độ tự tin cao hơn. Nhưng, nếu là đầu tư cổ phiếu riêng lẻ, phụ nữ lại có khả năng đầu tư thành công cao hơn.
- Tâm lý lạc quan quá mức:
Nếu quá tự tin, nhà đầu tư cũng sinh ra tâm lý lạc quan quá mức. Họ có niềm tin lớn vào các quyết định đầu tư của mình xảy ra trong tương lai sẽ tốt hơn thực tiễn rất nhiều. Tâm lý lạc quan quá mức có điểm tích cực là kích thích đầu tư trên thị trường chứng khoán. Tuy vậy, điểm tiêu cực là khi nhà đầu tư bất chấp rủi ro, không biết điểm dừng dù đang thua lỗ dẫn đến tâm lý bi quan quá mức.
- Tâm lý sợ thua lỗ:
Tâm lý sợ thua lỗ khi nhà đầu tư đối mặt với rủi ro, giữ lại những mã chứng khoán hạ giá và chờ cho giá tăng trở lại. Việc đưa ra quyết định hoặc lựa chọn sẽ đẩy nhà đầu tư vào trạng thái lo lắng vì mình có thể mắc sai lầm. Vì tâm lý thiếu tự tin vào bản thân, thiếu kinh nghiệm và kiến thức đầu tư nên dễ sinh tâm lý này. Tâm lý sợ thua lỗ khiến nhà đầu tư lưỡng lự và bỏ qua những thời điểm tốt để hành động.
- Tâm lý tham lam:
Nhiều nhà đầu tư đã giữ những cổ phiếu đạt đỉnh giá nhưng vẫn nhất quyết chờ thêm mà không chịu bán để kiếm lợi nhuận. Kết quả sau đó, chứng khoán rớt hạng không phanh khiến nhà đầu tư rơi vào tình trạng tiến thoái lưỡng nan. Vấn đề này xảy ra do tâm lý tham lam của nhà đầu tư, muốn có nhiều lợi nhuận hơn. Tuy nhiên, thực tế, thị trường chứng khoán biến động không ngừng, NĐT phải có nguyên tắc sinh lợi cắt lỗ rõ ràng mới là một chiến lược hiệu quả. Vậy nên, khi đầu tư chứng khoán, hãy chủ động tránh tâm lý tham lam.
Qua bài viết này, mọi người đã nắm được những tâm lý chứng khoán phổ biến. Vì vậy, hãy luôn chủ động điều chỉnh tâm lý để tạo ra những kết quả đầu tư có lợi cho bản thân nhé!
