Trong một bài viết cách đây không lâu mình đã đề cập tới việc cổ phiếu ESOP đang bị lạm dụng ở Việt Nam để làm lợi cho đội ngũ lãnh đạo của doanh nghiệp. Bài viết này mình sẽ nói thêm về ESOP và việc bức tranh tài chính của doanh nghiệp trở nên méo mó vì cổ phiếu ESOP. Tuy nhiên, trước tiên mình sẽ nhắc lại giải thích cho bạn biết cổ phiếu ESOP là gì?
Cổ phiếu ESOP là gì?
Cổ phiếu ESOP là gì?
Cổ phiếu ESOP là gì? ESOP là một từ viết tắt của cụm từ trong tiếng anh là Employee Stock Ownership Plans. Dịch nôm na thì có nghĩa là kế hoạch để nhân viên sở hữu cổ phiếu doanh nghiệp. Việc phát hành cổ phiếu ESOP về bản chất là phát hành cổ phiếu cho lãnh đạo, cán bộ công nhân viên của công ty. Giá phát hành cổ phiếu ESOP thường thấp hơn nhiều so với mức giá của cổ phiếu đang giao dịch trên thị trường. Một số doanh nghiệp còn phát hành tặng cổ phiếu ESOP miễn phí cho cán bộ công nhân viên nữa.
Về lý thuyết, cổ phiếu ESOP được các lãnh đạo doanh nghiệp đề xuất phát hành cho cán bộ nhân viên của công ty để làm tăng cam kết, gắn lợi ích của nhân viên với lợi ích của công ty. Tuy nhiên, trong phần lớn các trường hợp thì hội đồng quản trị, ban giám đốc thường là những người “ăn gần hết” các cổ phiếu ESOP này. Còn phần chia cho các nhân viên cấp dưới thường khá ít. Lý do là HĐQT và ban giám đốc thường được nắm quyền chia, phân bổ lượng ESOP này nên việc họ chia cho mình phần nhiều nhất cũng là điều khó tránh.
Phát hành ESOP để giấu các chi phí
Thật tệ hại đây là cách được nhiều lãnh đạo doanh nghiệp đề xuất ở Đại hội cổ đông với mục đích giấu nhẹm chi phí đi. Bản chất việc phát hành cổ phiếu ESOP giá rẻ chính là việc chia tài sản của cổ đông cho lãnh đạo doanh nghiệp, nhân viên công ty. Vì là sau mỗi lần phát hành ESOP, tỷ lệ sở hữu của từng cổ đông sẽ bị giảm đi.
Trong khi đó, các chi phí này lại không được hạch toán vào báo cáo tài chính như một khoản chi phí của doanh nghiệp. Với cổ đông thì rõ ràng đây là chi phí, vì sau mỗi lần phát hành ESOP dưới thị giá, tài sản của họ lại bị giảm đi đáng kể. Mà có những doanh nghiệp cứ phát hành cổ phiếu ESOP liên tục nhiều năm liền, và có khi lên tới 10% – 15% giá trị doanh nghiệp.
Việc giấu nhẹm chi phí phát hành cổ phiếu ESOP này làm cho bức tranh tài chính doanh nghiệp trở nên méo mó đáng kể. Các chỉ số P/E, lợi nhuận sau thuế hay EPS đều đã bị biến dạng vì hình thức phát hành cổ phiếu ESOP này.
Nhiều doanh nghiệp gây thiệt hại lớn cho cổ đông vì liên tục phát hành cổ phiếu ESOP
Ngoài ra, rõ ràng phát hành cổ phiếu ESOP là một chi phí với các cổ đông. Nhưng đáng tiếc là chi phí này không được khấu trừ thuế TNDN. Với mức thuế suất hiện nay là 20% thì rõ ràng việc chi trả thù lao cho HĐQT, ban giám đốc, nhân viên dưới dạng phát hành cổ phiếu ESOP là quá tốn kém. Thay vì phát hành ESOP, rõ ràng có lựa chọn khác là trả thưởng tiền mặt và các cổ đông sẽ tiết kiệm được 20% chi phí thuế.
Vậy lời khuyên cho nhà đầu tư là gì?
Nếu phải định giá các doanh nghiệp có phát hành cổ phiếu ESOP, bạn cần lưu ý là hãy coi ESOP là một khoản chi phí, làm giảm lợi nhuận hàng năm. Như thế thì việc định giá giá trị công ty trong việc đưa ra quyết định đầu tư mới trở nên chính xác. Và lời khuyên thứ hai là hãy luôn tĩnh táo trong Đại hội cổ đông. Khi cảm thấy cần thiết, bạn hãy bỏ phiếu chống lại việc phát hành cổ phiếu ESOP như trong cuộc Đại hội cổ đông CTD năm 2019.
Cổ phiếu ESOP làm méo mó các quyết định tài chính
Trong nhiều trường hợp, cổ phiếu ESOP được phát hành ra thường đi kèm với điều kiện không được chuyển nhượng trong khoảng vài năm. Dĩ nhiên là khi được chuyển nhượng thì các lãnh đạo, công nhân viên sẽ chuyển nhượng chúng theo giá thị trường. Với nhiều doanh nghiệp, cổ phiếu ESOP còn được phát hành như là một quyền chọn mua cổ phiếu với mức giá định trước.
Và vì vậy, trong khoảng thời gian từ lúc quyền chọn mua cổ phiếu ESOP được phát hành cho tới khi nó được các lãnh đạo doanh nghiệp mua, HĐQT cũng như ban giám đốc sẽ có xu hướng giữ lại toàn bộ lợi nhuận, không chia cổ tức.
Lý do là ban giám đốc, HĐQT là những người sẽ được hưởng lợi nhiều khi giá cổ phiếu tăng lên. Vì vậy trong thời gian chờ thực hiện quyền chọn mua cổ phiếu ESOP, ban giám đốc, HĐQT sẽ làm méo mó chính sách chia cổ tức mà không vì lợi ích của cổ đông. Lợi nhuận giữ lại toàn bộ, dù chỉ mang đi gửi ngân hàng cũng sẽ làm giá cổ phiếu trong tương lai cao hơn, tức là các quyền chọn mua ESOP trở nên giá trị hơn.
Hy vọng là các thông tin ở đây đã giúp bạn hiểu rõ cổ phiếu ESOP là gì và nó ảnh hưởng như thế nào tới bức tranh tài chính của doanh nghiệp. Hôm nào mình sẽ nói thêm về vấn đề quỹ khen thưởng phúc lợi, cũng sẽ có nhiều điểm giống cổ phiếu ESOP là một loại chi phí trả ra từ vốn chủ sở hữu mà không chạy vào kết quả kinh doanh. Thật là điên rồ!!!
