Tự doanh chứng khoán là gì?
Theo Khoản 30, Điều 4, Luật Chứng khoán năm 2019: “Tự doanh chứng khoán là việc công ty chứng khoán mua, bán chứng khoán cho chính mình”.
Tự doanh chứng khoán là một nghiệp vụ kinh doanh của công ty chứng khoán. Nghiệp vụ tự doanh chứng khoán trong tiếng Anh được gọi là Selftrading.
Hoạt động tự doanh của công ty chứng khoán được thực hiện thông qua cơ chế giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán hoặc thị trường OTC.
Tự doanh chứng khoán trong tiếng Anh được gọi là Selftrading
Các hình thức giao dịch trong hoạt động tự doanh chứng khoán
Trong hoạt động tự doanh chứng khoán, có hai hình thức giao dịch chính như sau:
- Giao dịch trực tiếp: Là giao dịch tay đôi giữa hai công ty chứng khoán hay giữa công ty chứng khoán với một khách hàng thông qua thương lượng. Đối tượng của các giao dịch trực tiếp là các loại chứng khoán đăng ký giao dịch ở thị trường OTC.
- Giao dịch gián tiếp: Là giao dịch mà công ty chứng khoán đặt các lệnh mua và bán chứng khoán trên Sở giao dịch, lệnh của họ có thể thực hiện với bất kỳ khách hàng nào không được xác định trước.
Mục đích của hoạt động tự doanh chứng khoán
Công ty chứng khoán triển khai nghiệp vụ tự doanh nhằm thực hiện các mục đích sau đây:
- Để thu chênh lệch giá cho chính mình: Công ty chứng khoán là tổ chức kinh doanh chứng khoán chuyên nghiệp, có lợi thế về thông tin và khả năng phân tích, định giá chứng khoán… cho nên khi triển khai nghiệp vụ tự doanh, khả năng sinh lời của họ sẽ cao hơn các nhà đầu tư khác. Tuy nhiên, hoạt động tự doanh chứng khoán của các công ty chứng khoán phải đáp ứng các điều kiện theo quy định của pháp luật
- Dự trữ để đảm bảo khả năng cung ứng: Các công ty chứng khoán sẽ có trách nhiệm trong việc đảm bảo tính thanh khoản của thị trường bởi vậy họ phải tính toán để xác định khối lượng các chứng khoán cần mua để dự trữ, nhằm đảm bảo khả năng cung ứng trong những trường hợp cần thiết. Ngoài ra còn đảm bảo khả năng sinh lời phù hợp.
- Điều tiết thị trường khi giá chứng khoán có sự biến động, gây bất động cho hoạt động cung của thị trường chứng khoán. Mục đích này sẽ được thực hiện nếu các công ty liên kết với nhau thông qua một tổ chức cụ thể như Hiệp hội chứng khoán
Yêu cầu đối với nghiệp vụ tự doanh chứng khoán
Các công ty chứng khoán khi triển khai nghiệp vụ tự doanh chứng khoán cần đáp ứng các yêu cầu sau:
– Tách biệt quản lý: Khi công ty chứng khoán đồng thời thực hiện hai nghiệp vụ tự doanh chứng khoán và môi giới chứng khoán thì cần tách biệt 2 nghiệp vụ này. Sự tách biệt bao gồm về con người, vốn, tài sản và quy trình nghiệp vụ
– Ưu tiên khách hàng: Các công ty chứng khoán có khả năng tiếp cận thông tin và chỉ động trên thị trường nên có thể dự đoán được diễn biến của thị trường. Cho nên để đảm bảo sự công bằng cho các khách hàng khi giao dịch chứng khoán, các công ty chứng khoán phải tuân thủ nguyên tắc ưu tiên khách hàng khi thực hiện nghiệp vụ tự doanh. Có nghĩa là lệnh giao dịch của khách hàng phải được xử lý trước lệnh tự doanh của công ty.
– Bình ổn thị trường: Các công ty chứng khoán hoạt động tự doanh nhằm góp phần bình ổn giá cả thị trường. Hoạt động tự doanh được tiến hành bắt buộc theo luật định.
– Hoạt động tạo thị trường: Khi được phát hành, các chứng khoán mới chưa có thị trường giao dịch. Để tạo thị trường cho các chứng khoán này, các công ty chứng khoán thực hiện tự doanh thông qua việc mua và bán chứng khoán, tạo tính thanh khoản trên thị trường cấp hai. Còn trên những thị trường chứng khoán phát triển, các nhà tạo lập thị trường sử dụng nghiệp vụ mua bán chứng khoán trên thị trường OTC để tạo thị trường.
Quy định của pháp luật về nghiệp vụ tự doanh chứng khoán
Đối với nghiệp vụ tự doanh chứng khoán, pháp luật Việt Nam có những quy định cụ thể liên quan đến nguồn vốn và các vấn đề liên quan.
Quy định về vốn pháp định
Theo Điểm b, Khoản 1, Điều 18 Nghị định số 14/2007/NĐ-CP, vốn pháp định cho nghiệp vụ tự doanh chứng khoán của công ty chứng khoán, công ty chứng khoán có vốn đầu tư nước ngoài, chi nhánh công ty chứng khoán nước ngoài tại Việt Nam là 100 tỷ đồng Việt Nam.
Quy định về hoạt động tự doanh chứng khoán
Căn cứ theo Điều 22, Thông tư số 121/TT-BTC, nghiệp vụ tự doanh chứng khoán trong hoạt động của công ty chứng khoán cần đảm bảo các quy định sau:
– Công ty chứng khoán phải đảm bảo có đủ tiền và chứng khoán để thanh toán các lệnh giao dịch cho tài khoản của chính mình.
– Nghiệp vụ tự doanh của công ty chứng khoán phải được thực hiện với danh nghĩa chính mình, không được mượn danh nghĩa của người khác hoặc thực hiện với danh nghĩa cá nhân hoặc cho người khác sử dụng tài khoản tự doanh.
– Các trường hợp sau không được coi là tự doanh chứng khoán:
- Mua, bán chứng khoán do sửa lỗi sau giao dịch;
- Mua, bán cổ phiếu của chính mình.
– Công ty chứng khoán phải ưu tiên thực hiện lệnh của khách hàng trước khi thực hiện lệnh của chính mình.
– Công ty chứng khoán phải công bố cho khách hàng biết khi mình là đối tác trong giao dịch thỏa thuận với khách hàng.
– Trong trường hợp lệnh mua, bán chứng khoán của khách hàng có thể ảnh hưởng lớn tới giá của loại chứng khoán đó, công ty chứng khoán không được mua, bán trước cùng loại chứng khoán đó cho chính mình hoặc tiết lộ thông tin cho bên thứ ba mua, bán chứng khoán đó.
– Khi khách hàng đặt lệnh giới hạn, công ty chứng khoán không được mua hoặc bán cùng chiều cùng loại chứng khoán đó cho mình ở mức giá bằng hoặc tốt hơn mức giá của khách hàng trước khi lệnh của khách hàng được thực hiện.
Hoạt động tự doanh trong chứng khoán chịu sự quy định của pháp luật
Quy định về tài khoản tự doanh chứng khoán
Theo Điểm 2.3, mục 2, Công văn số 2327/UBCK-PTTT do Ủy ban Chứng khoán Nhà nước ban hành hướng dẫn thực hiện Thông tư 74/2011/TT-BTC của Bộ Tài chính về hướng dẫn giao dịch chứng khoán: “Công ty chứng khoán có nghiệp vụ tự doanh chỉ được phép mpr một tài khoản giao dịch tự doanh chứng khoán tại chính công ty chứng khoán và không được phép mở bất cứ tài khoản tự doanh nào tại các công ty chứng khoán khác”.
Quy trình tự doanh chứng khoán
Hoạt động tự doanh chứng khoán không có một quy trình chuẩn hay bắt buộc nào. Các công ty chứng khoán tùy theo cơ cấu tổ chức của mình sẽ có các quy trình nghiệp vụ riêng, phù hợp. Tuy nhiên, về cơ bản quy trình hoạt động tự doanh sẽ bao gồm các bước sau:
Bước 1: Xây dựng chiến lược đầu tư
Các công ty chứng khoán phải xác định rõ chiến lược trong hoạt động tự doanh là chủ động, thụ động hay bán chủ động, đầu tư vào ngành nghề hay lĩnh vực nào?
Bước 2: Khai thác tìm kiếm cơ hội đầu tư
Các công ty chứng khoán có thể tìm kiếm cơ hội đầu tư ở thị trường phát hành và thị trường lưu thông, thị trường chứng khoán đã niêm yết và chưa niêm yết.
Bước 3: Phân tích, đánh giá chất lượng, cơ hội đầu tư
Đây là bước mà bộ phận tự doanh sẽ thực hiện. Có thể kết hợp cùng bộ phận phân tích, thẩm định để đưa ra các kết luận về số lượng, giá cả, thị trường…
Bước 4: Thực hiện đầu tư
Bộ phận tự doanh sẽ triển khai thực hiện các hoạt động giao dịch mua, bán chứng khoán, tuân thủ theo quy định của pháp luật
Bước 5: Quản lý đầu tư và thôi hồi vốn
Bộ phận tự doanh có trách nhiệm theo các các khoản đầu tư cũng như tìm kiếm các cơ hội đầu tư mới. Theo đó:
– Đối với trái phiếu nên theo dõi các biến động về lãi suất, tỷ giá hối đoái, biến động kinh tế…
– Đối với cổ phiếu phải theo dõi danh mục cổ phiếu trên cơ sở phân tích và dự đoán kinh tế vĩ mô, thực trạng cổ phiếu đang nắm giữ, định giá để ra quyết định tiếp tục nắm giữ hay bán đi
Phân biệt tự doanh chứng khoán với môi giới chứng khoán
Tự doanh chứng khoán và môi giới chứng khoán là hai nghiệp vụ trong hoạt động kinh doanh của các công ty chứng khoán. Bảng sau sẽ cung cấp thông tin giúp bạn phân biệt rõ hai nghiệp vụ này:
| Tiêu chí | Môi giới chứng khoán | Tự doanh chứng khoán |
| Khái niệm | Theo Luật Chứng khoán 2019: Môi giới chứng khoán là việc làm trung gian thực hiện mua, bán chứng khoán cho khách hàng. | Là việc công ty chứng khoán mua, bán chứng khoán cho chính mình |
| Vai trò của công ty chứng khoán | Làm trung gian thực hiện lệnh cho khách hàng để hưởng hoa hồng | Công ty chứng khoán kinh doanh bằng chính nguồn vốn của công ty |
| Vốn pháp định | 25 tỷ đồng Việt Nam | 100 tỷ đồng Việt Nam |
Nghiệp vụ tự doanh chứng khoán tại Việt Nam
Tại Việt Nam hoạt động tự doanh chứng khoán của các công ty chứng khoán diễn ra khá sôi nổi. Theo thông tin trên Tạp chí điện tử VnEconomy (Cơ quan của Hội khoa học kinh tế Việt Nam), quý 4 năm 2020, lợi nhuận từ tự doanh chứng khoán đạt con số cao, đóng góp tỷ trọng lớn vào lợi nhuận hoạt động này của các công ty chứng khoán trong cả năm 2020.
Trong đó, theo báo cáo tài chính hợp nhất của SSI, doanh thu thuần từ mảng tự doanh của công ty này đạt 550,5 tỷ đồng trong quý 4/2020, mang lại lợi nhuận thuần 237,7 tỷ đồng. Khoản lãi này tăng mạnh so với mức 115 tỷ đồng hồi quý 4 năm ngoái. Danh mục tự doanh của SSI đã tăng rất mạnh trong quý cuối năm 2020 với HPG tăng 57%, VHM tăng 18%, FPT tăng 18% và STB tăng 22,4%. Đến cuối kỳ, danh mục tự doanh của SSI vẫn còn HPG, FPT, EC, PLX, TDM, MWG và OPC.
Bên cạnh việc ghi nhận lợi nhuận tăng của các công ty chứng khoán thì một vài công ty vẫn có sự sụt giảm về hoạt động tự doanh trong quý 4/2020 như TCBS, MBS và AGR. Theo đó, đối với MBS, dù lãi bán chứng khoán vẫn tăng đạt 27,6 tỷ đồng nhưng mảng trái phiếu sụt giảm mạnh so với cùng kỳ (chỉ lãi 5,7 tỷ đồng) khiến tự doanh của MBS bị ảnh hưởng lớn. Đối với những công ty chứng khoán hoạt động mạnh trong mảng tự doanh trái phiếu, quý 4/2020 là giai đoạn không thuận lợi khi Nghị định 81/2020/NĐ-CP siết thủ tục phát hành trái phiếu doanh nghiệp đã có hiệu lực từ đầu tháng 9 năm 2020.
Năm 2021 tự doanh chứng khoán tại Việt Nam trở lại với trạng thái mua ròng
Năm 2021, nghiệp vụ tự doanh công ty chứng khoán đã có sự nhập cuộc trở lại với trạng thái mua ròng. Theo thông tin trên Chuyên trang Đầu tư chứng khoán, trong phiên giao dịch tháng 3 (cụ thể ngày 18/3) phiên chỉ số VN-Index tái lập đỉnh hơn 1.200 điểm, thị trường ghi nhận giá trị mua ròng 208 tỷ đồng của khối tự doanh, bao gồm mua ròng 239 tỷ đồng qua khớp lệnh. Trong đó mua mạnh nhất là cổ phiếu ngành ngân hàng, thực phẩm và đồ uống còn bán ròng mạnh nhất là nhóm ngành bất động sản.
Theo chia sẻ của ông Lê Quang Minh, Trưởng phòng Phân tích Công ty Chứng khoán Mirae Asset, dòng tiền đang đổ rất mạnh vào các quỹ ETF như VN30, Diamond. Từ ngày 1/3 – 16/3/2021, VFM VN Diamond huy động ròng 60 triệu USD, trong khi VFM VN30 huy động ròng 56,1 triệu USD. Ông Lê Quang Minh lý giải, khả năng các công ty chứng khoán đang mua tự doanh để “xây kho” cho các quỹ chỉ số ETF này.
Còn theo ông Nguyễn Thế Minh, Giám đốc Phân tích Công ty Chứng khoán Yuanta, vài năm gần đây, tự doanh công ty chứng khoán không chỉ đầu tư tài chính thuần túy mà sử dụng tài khoản tự doanh để tạo lập thị trường (market maker) cho các quỹ chỉ số như VN30, VNDiamond, CW.
Nhiều chuyên gia chứng khoán đưa ra nhận định rằng, từ khi thị trường phái sinh và chứng quyền xuất hiện thì tỷ trọng hoạt động phòng hộ (hegde) và đầu cơ chênh lệch giá (arbitrage) được nâng lên nhiều trong khối tự doanh nhằm phòng hộ cho phái sinh, chứng quyền và kinh doanh chênh lệch giá. Khối tự doanh mua ròng tăng cao một phần là các hoạt động phòng hộ, đồng thời là kinh doanh chênh lệch giá cho thời điểm đáo hạn phái sinh.
Tự doanh chứng khoán là nghiệp vụ kinh doanh mà công ty chứng khoán được phép thực hiện với các quy định cụ thể theo luật. Hy vọng qua các thông tin trên đây, bạn đã nắm rõ về tự doanh chứng khoán cũng như các quy định liên quan.
